De dorpen
De dorpen op de Rolderrug zijn voor Drentse begrippen nog vrij jong. Typische Drentse dorpsvormen zijn hier niet van toepassing. Wel een naomthuus (ovenhuis) of bakhoes bij een huis aan De Tip 5.
In 820 is er de Pago Treanth (gouw Drenthe). Pas sinds 944 is er sprake van ‘Drenthe’. Koning Otto I schenkt bisschop Balderik van Utrecht het jachtrecht in Drenthe. Hij mocht jagen op herten, beren, everzwijnen, elanden en scelo (?).(Sceloporus malachiticus - Cope 1864, het fraai gekleurde, mosgroene stekelleguaantje.) Rond 1024/1025 vinden we het graafschap Drenthe.
Er zijn wel oude levenstekens gevonden in Drenthe: Er zijn in Drenthe ook oersteden gevonden: Buinerhees bij Buinen, Hunsow bij Exloo (30 m boven NAP) en Barnar, de stad der zeven heuvelen, bij Angelslo aan de overzijde van het Bargermeer.
In Exloo is een kralensnoer gevonden van ± 1500 v.Chr, bestaande uit: kralen van barnsteen uit de Oostzee, tin uit Engeland en aardewerk uit Egypte. Het wordt bewaard in het museum te Assen. Dus toen waren er al verre handelsbetrekkingen. Ook gouden voorwerpjes, allerlei vuurstenen, koperen en bronzen voorwerpen, gevonden door Prof. Van Giffen in een grafheuvel tussen Exloo en Odoorn.
In Zweeloo staat een vroeg Gotische kerk met rond- en spitsboogmotieven. Opvallend zijn de eikenhouten schaliën (lees: houten dakpannen) op het torendak. Vroeger lagen die over het hele dak.
Op het kerkhof ligt Lesturgeon begraven, een van de ‘podagristen’ (lijders aan voetjicht), wier reisbeschrijving uit 1843 beroemd geworden is.
In die tijd zijn er al 6 dingspils met hoofdplaatsen (Noordenveld met Vries, Oostermoer met Anloo, Dieverderdingspel met Diever, Rolderdingspel met Rolde, Middenveld met Beilen en Zuidenveld met Sleen).
De Kiel behoorde tot meerdere Dingspils: (klik op de kaarten om ze te vergroten)
Rolder Dingspil: Rolderstraat t.n.v. Eeserstraat
Oostermoer met Borger: Eeserstraat noordzijde
Zuidenveld Dingspil: Eeserstraat zuidzijde
Middenveld of Beiler Dingspil: Rolderstraat t.z.v. Eeserstraat en richting Kwekebosweg.
De bewoners waren afstammelingen van het urnenveldenvolk en hunebedbouwers (de Hunen). Een dingspil is een op zich zelf staande georganiseerde eenheid in bestuur, rechtspraak, taal en gebruiken.
In elk dingspil is een aantal marken (gemeenschapsgrond), bestaande uit buurtschappen. Elke mark had weer ± 20 erven met een eigen aandeel, het z.g. waardeel. Door vererving werden die gedeeld.
Pas na de Franse tijd wordt Drenthe erkend en volgt een inhaalslag.